দ্বিঘাত সমীকরণ হল এমন একটি সমীকরণ, যেখানে চলকটির সর্বোচ্চ ঘাত বা ক্ষমতা 2। অর্থাৎ, দ্বিঘাত সমীকরণে চলকের ঘাত সর্বোচ্চ x2 পর্যন্ত থাকে। একটি সাধারণ দ্বিঘাত সমীকরণ নিচের রূপে লেখা যায়:
ax2+bx+c=0
এখানে, a, b, এবং c হল সমীকরণের ধ্রুবক বা কনস্ট্যান্ট পদ এবং a≠0। a=0 হলে এটি আর দ্বিঘাত সমীকরণ থাকে না।
দ্বিঘাত সমীকরণের মূল (roots) নির্ণয় করতে বিভিন্ন পদ্ধতি ব্যবহৃত হয়। নিম্নে কিছু প্রচলিত পদ্ধতির উল্লেখ করা হলো:
বর্গ পূর্ণকরণের মাধ্যমে দ্বিঘাত সমীকরণ সমাধান করা যায়। এখানে মূলত x-এর একটি নির্দিষ্ট মান নির্ণয় করা হয় যাতে দ্বিঘাত অংশটি একটি পূর্ণ বর্গে পরিণত হয়।
দ্বিঘাত সমীকরণের সমাধান নির্ণয়ের সবচেয়ে সহজ এবং নির্ভরযোগ্য পদ্ধতি হল মূল সূত্র ব্যবহার করা। এটি হলো:
x=−b±√b2−4ac2a
এখানে, b2−4ac অংশটিকে বর্গমূল বিচ্ছিন্নকরণ বা ডিসক্রিমিন্যান্ট বলা হয়, যা দ্বিঘাত সমীকরণের মূল সংখ্যা এবং প্রকৃতি নির্ধারণে সহায়ক।
ধরা যাক, একটি দ্বিঘাত সমীকরণ 2x2+4x−6=0। এখানে,
a=2,,b=4,,c=−6
মূল সূত্র প্রয়োগ করে,
x=−4±√(4)2−4×2×(−6)2×2
x=−4±√16+484
x=−4±√644
x=−4±84
এখানে, x=1 এবং x=−3 দুটি মূল পাওয়া যায়।
দ্বিঘাত সমীকরণ গঠন বলতে এমন একটি সমীকরণ তৈরি করা বোঝায়, যেখানে একটি চলকের ঘাত সর্বাধিক ২ হয় এবং সমীকরণের মূল বা রুটগুলো নির্দিষ্ট থাকে। দ্বিঘাত সমীকরণ গঠনের জন্য সাধারণত নিম্নলিখিত পদ্ধতি ব্যবহার করা হয়।
যদি দ্বিঘাত সমীকরণের মূল দুটি হয় α এবং β, তবে দ্বিঘাত সমীকরণটি নিচের রূপে লেখা যায়:
x2−(α+β)x+αβ=0
এখানে,
এভাবে মূল এবং তাদের গুণফল ব্যবহার করে দ্বিঘাত সমীকরণ তৈরি করা যায়।
ধরা যাক, দুটি মূল দেওয়া আছে α=3 এবং β=−2।
এখন, এই দুটি মূল দিয়ে দ্বিঘাত সমীকরণ তৈরি করা যাক।
১. মূলগুলোর সমষ্টি: α+β=3+(−2)=1
২. মূলগুলোর গুণফল: αβ=3×(−2)=−6
এখন সমীকরণটি হবে:
x2−(α+β)x+αβ=0
x2−(1)x−6=0
অর্থাৎ, সমীকরণটি হলো:
x2−x−6=0
ধরা যাক, দ্বিঘাত সমীকরণের মূল দুটি α=4 এবং β=5।
১. মূলগুলোর সমষ্টি: α+β=4+5=9
২. মূলগুলোর গুণফল: αβ=4×5=20
তাহলে সমীকরণটি হবে:
x2−9x+20=0
এই পদ্ধতিতে মূলগুলোর মান ব্যবহার করে যে কোন দ্বিঘাত সমীকরণ সহজে গঠন করা যায়।
ত্রিঘাত সমীকরণ বলতে এমন একটি সমীকরণকে বোঝায় যার সর্বোচ্চ ঘাত 3 এবং এটি সাধারণত তিনটি মূল (roots) নিয়ে গঠিত। ত্রিঘাত সমীকরণের সাধারণ রূপ হলো:
ax3+bx2+cx+d=0
যেখানে a≠0, এবং b, c, ও d ধ্রুবক। যদি ত্রিঘাত সমীকরণের মূল বা রুটগুলো α, β, এবং γ হয়, তবে সমীকরণটি নিম্নলিখিত পদ্ধতিতে গঠন করা যায়।
যদি ত্রিঘাত সমীকরণের মূল তিনটি হয় α, β, এবং γ, তবে ত্রিঘাত সমীকরণটি নিম্নরূপ হবে:
x3−(α+β+γ)x2+(αβ+βγ+γα)x−αβγ=0
এখানে,
ধরা যাক, তিনটি মূল দেওয়া আছে α=2, β=−3, এবং γ=4।
এখন এই মূলগুলো দিয়ে ত্রিঘাত সমীকরণ তৈরি করা যাক।
১. মূলগুলোর সমষ্টি: α+β+γ=2+(−3)+4=3
২. দ্বিগুণ গুণফল: αβ+βγ+γα=(2×−3)+(−3×4)+(4×2)=−6−12+8=−10
৩. মূলগুলোর গুণফল: αβγ=2×−3×4=−24
তাহলে ত্রিঘাত সমীকরণটি হবে:
x3−(3)x2−(10)x+24=0
অর্থাৎ, সমীকরণটি হলো:
x3−3x2−10x+24=0
ধরা যাক, ত্রিঘাত সমীকরণের মূল তিনটি α=−1, β=2, এবং γ=3।
১. মূলগুলোর সমষ্টি: α+β+γ=−1+2+3=4
২. দ্বিগুণ গুণফল: αβ+βγ+γα=(−1×2)+(2×3)+(3×−1)=−2+6−3=1
৩. মূলগুলোর গুণফল: αβγ=−1×2×3=−6
তাহলে ত্রিঘাত সমীকরণটি হবে:
x3−4x2+x+6=0
এই পদ্ধতিতে যে কোনো তিনটি মূল ব্যবহার করে ত্রিঘাত সমীকরণ সহজেই গঠন করা যায়।
Read more
আমাদের অল-ইন-ওয়ান মোবাইল অ্যাপের মাধ্যমে সীমাহীন শেখার সুযোগ উপভোগ করুন।
Lorem ipsum dolor, sit amet consectetur adipisicing elit. Ducimus nihil, quo, quis minus aspernatur expedita, incidunt facilis aliquid inventore voluptate dolores accusantium laborum labore a dolorum dolore omnis qui? Consequuntur sed facilis repellendus corrupti amet in quibusdam ducimus illo autem, a praesentium.
1 hour ago
Lorem ipsum dolor, sit amet consectetur adipisicing elit. Ducimus nihil, quo, quis minus aspernatur expedita, incidunt facilis aliquid inventore voluptate dolores accusantium laborum labore a dolorum dolore omnis qui? Consequuntur sed facilis repellendus corrupti amet in quibusdam ducimus illo autem, a praesentium.
1 hour ago
Lorem ipsum dolor, sit amet consectetur adipisicing elit. Ducimus nihil, quo, quis minus aspernatur expedita, incidunt facilis aliquid inventore voluptate dolores accusantium laborum labore a dolorum dolore omnis qui? Consequuntur sed facilis repellendus corrupti amet in quibusdam ducimus illo autem, a praesentium.
1 hour ago
Lorem ipsum dolor, sit amet consectetur adipisicing elit. Ducimus nihil, quo, quis minus aspernatur expedita, incidunt facilis aliquid inventore voluptate dolores accusantium laborum labore a dolorum dolore omnis qui? Consequuntur sed facilis repellendus corrupti amet in quibusdam ducimus illo autem, a praesentium.
1 hour ago
Lorem ipsum dolor, sit amet consectetur adipisicing elit. Ducimus nihil, quo, quis minus aspernatur expedita, incidunt facilis aliquid inventore voluptate dolores accusantium laborum labore a dolorum dolore omnis qui? Consequuntur sed facilis repellendus corrupti amet in quibusdam ducimus illo autem, a praesentium.
1 hour ago
Lorem ipsum dolor, sit amet consectetur adipisicing elit. Ducimus nihil, quo, quis minus aspernatur expedita, incidunt facilis aliquid inventore voluptate dolores accusantium laborum labore a dolorum dolore omnis qui? Consequuntur sed facilis repellendus corrupti amet in quibusdam ducimus illo autem, a praesentium.
1 hour ago
Lorem ipsum dolor, sit amet consectetur adipisicing elit. Ducimus nihil, quo, quis minus aspernatur expedita, incidunt facilis aliquid inventore voluptate dolores accusantium laborum labore a dolorum dolore omnis qui? Consequuntur sed facilis repellendus corrupti amet in quibusdam ducimus illo autem, a praesentium.
1 hour ago
Lorem ipsum dolor, sit amet consectetur adipisicing elit. Ducimus nihil, quo, quis minus aspernatur expedita, incidunt facilis aliquid inventore voluptate dolores accusantium laborum labore a dolorum dolore omnis qui? Consequuntur sed facilis repellendus corrupti amet in quibusdam ducimus illo autem, a praesentium.
1 hour ago
Lorem ipsum dolor, sit amet consectetur adipisicing elit. Ducimus nihil, quo, quis minus aspernatur expedita, incidunt facilis aliquid inventore voluptate dolores accusantium laborum labore a dolorum dolore omnis qui? Consequuntur sed facilis repellendus corrupti amet in quibusdam ducimus illo autem, a praesentium.
1 hour ago
Lorem ipsum dolor, sit amet consectetur adipisicing elit. Ducimus nihil, quo, quis minus aspernatur expedita, incidunt facilis aliquid inventore voluptate dolores accusantium laborum labore a dolorum dolore omnis qui? Consequuntur sed facilis repellendus corrupti amet in quibusdam ducimus illo autem, a praesentium.
1 hour ago